Dziecko dwujęzyczne odrzuca jeden ze swoich języków. Jakie mogą być przyczyny tego zachowania?
Odrzucenie języka w dwujęzyczności to temat kolejnego listu, na który postaramy się odpowiedzieć. Czasem pomiędzy językami osoby dwujęzycznej występuje duża dysproporcja, kiedy kompetencja w jednym języku (zwykle większościowym) znacznie przeważa nad kompetencją w drugim języku (zwykle mniejszościowym). Wtedy ze względów pragmatycznych ta osoba chętniej będzie korzystała z języka lepiej rozwiniętego, gdyż komunikacja w tym języku będzie wydawała się łatwiejsza i skuteczniejsza. U dzieci to czysto praktyczne myślenie może się objawiać coraz rzadszym używaniem języka mniejszości lub wręcz zaprzestaniem mówienia w tym języku. Lekarstwem jest wtedy zwiększenie ekspozycji na ten język oraz znalezienie sposobów na częstsze używanie go. Pisałyśmy już o tym problemie w odniesieniu do dzieci młodszych oraz do dzieci starszych.
Dziś rozpoczniemy temat trudniejszy, ponieważ mocno związany z emocjami. Przeczytajcie list od mamy dwujęzycznej dziewczynki, która odrzuca język polski, ponieważ się go wstydzi.
Magdalena, UK
Mam problem z córką (lat 6.5). Od jakiegoś czasu bardzo wstydzi się używać języka polskiego w szkole. Kiedy ją odprowadzam do szkoły prosi mnie, żebym nie mówiła do niej, nawet „papa” na pożegnanie. Nie chce, żebym chodziła do szkoły na „open trading morning”, bo czytam po angielsku „dziwnie”. Nie rozmawia ze mną w środkach transportu publicznego. Jednym słowem wstydzi się mówić po polsku. Rozmawiamy dużo na temat, dlaczego jest dwujęzyczna i dlaczego to taki skarb. Mówi świetnie po polsku i dobrze czyta, po angielsku również. Ma w klasie w większości dzieci angielskie i odnoszę wrażenie, że czuje się wycofana i gorsza. Bardzo mnie to martwi. Będę wdzięczna za radę co mogę jeszcze zrobić. Pozdrawiam
Magdaleno, dziękujemy za Twój list. W sytuacji opisanej przez Ciebie nie chodzi o braki w kompetencji dwujęzycznej dziecka, ponieważ Twoja córka świetnie mówi i czyta po polsku. Jest jednak niechętna do używania języka polskiego w miejscach publicznych. Nawet nie akceptuje, kiedy mama mówi po angielsku prawdopodobnie ze względu na obcy akcent. Mamy tu do czynienia z głębszym problemem odrzucenia języka polskiego bazującemu na wstydzie, niechęci do wyróżniania się czy do odróżniania się od jednojęzycznych rówieśników.
To bardzo smutne, że córka naszej czytelniczki, u której wystąpiło odrzucenie języka polskiego, być może czuje się „gorsza i wycofana” tylko z powodu swojej inności, którą jest dwujęzyczność, a tak naprawdę chyba chodzi tu o obce pochodzenie tylko przejawiające się przez język czy akcent. Dziewczynka nie dostrzega, że angielscy koledzy z klasy nie są przecież wcale lepsi od niej. Aby najlepiej rozważyć ten do tej pory najtrudniejszy w całym naszym poradnikowym cyklu problem i choć trochę pomóc Magdalenie, sięgnęłyśmy do kilku źródeł.
Dziś pierwsze źródło naukowych informacji o tym, co może powodować odrzucenie języka u dziecka dwujęzycznego.
Colin Baker “A Parents’ and Teachers’ Guide to Bilingualism” (third edition)
Na początek prawdziwy klasyk gatunku 😊 Colin Baker w swoim poradniku wspomina o innych niż braki w kompetencji językowej przyczynach odrzucenia jednego z języków dziecka dwujęzycznego.
Prestiż języka a jego odrzucenie
Odczuwany w danej społeczności status języka odgrywa ważną rolę w akceptacji lub odrzuceniu języka. Nawet małe dzieci szybko dostrzegają hierarchię ważności wśród języków w rodzinie i we wspólnocie. Dziecko może odrzucić język, kiedy uzna, że ma on negatywne skojarzenia. Na szkolnym boisku dzieci mogą lekceważyć języki mniejszości lub imigrantów. Gdy jeden język wiąże się z relatywnym ubóstwem materialnym, szczególnym pochodzeniem etnicznym lub religią, są sytuacje, w których dzieci przejmują uprzedzenia, strach i stereotypy od dorosłych i z przekazów medialnych. (s.72)
W powyższym cytacie Baker zauważa możliwość odrzucenia języka nawet u młodszych dzieci dwujęzycznych. U nastolatków taki scenariusz jest jeszcze bardziej prawdopodobny – aczkolwiek (na szczęście) przy odpowiednim zachowaniu rodziców – zwykle przejściowy.
U nastolatków odrzucenie języka bywa krótkotrwałe. Zmiana w nastawieniu do języka może być tymczasowa, odzwierciedlająca kulturę grupy rówieśniczej, symbol rosnącej niezależności emocjonalnej i społecznej od rodziców i życia rodzinnego, rosnącą asertywność i potrzebę odrębnej, niezależnej tożsamości od rodziny. Dzieci często nie chcą wyglądać inaczej. Chcą dostosować się do zachowania grupy rówieśniczej. Może to pociągać za sobą czasowe niestosowanie jednego z ich języków. Nastolatki również czują się wrażliwe na uczucia tych, którzy są wykluczeni z rozmów. Gdy osoby nieznające języka są obecne, chcą włączyć je do wszystkich rozmów. (s.73)
Tożsamość a odrzucenie języka
Drugą przyczyną braku akceptacji dla języka polskiego u córki Magdaleny mogą być kwestie tożsamościowe. Dwujęzyczność sama w sobie nie powoduje kryzysu tożsamości, ale na pewno ten aspekt życia jest u osób dwujęzycznych bardziej złożony. Problem tożsamości dotyczy już małych dzieci. Tożsamość etniczna zaczyna się rozwijać w wieku 3 do 5 lat. W wieku 7 lub 8 lat jest dobrze ugruntowana i nadal się rozwija. W latach nastoletnich rozważania na tematy tożsamościowe mogą stać się coraz bardziej świadome i przemyślane.
Baker podaje trzy rodzaje dwujęzycznej tożsamości:
- Osoby z podwójną tożsamością mają dwie pełne i odrębne tożsamości. Potrafią się przełączać między dwiema kulturami tak łatwo, jak przełączają się między dwoma językami. Ich dwukulturowość jest w pełni kwitnąca, łatwo eksponowana i podziwiana przez wszystkich. Nie są to osoby o tożsamości połączonej, na przykład irlandzko-kanadyjskiej, ale o tożsamości w pełni irlandzkiej i w pełni kanadyjskiej.
- Osoby ze zintegrowaną tożsamością są połączeniem dwóch lub więcej tożsamości narodowych, na przykład tożsamość anglo-francuska, chińsko-amerykańska. Ta odmiana łączona nie jest wyłącznie francuska ani angielska, nie tylko chińska ani tylko kanadyjska. Dwujęzyczne, dwukulturowe dziecko tego rodzaju ma poszerzony repertuar zwyczajów i kultury, który pozwala na wysoką samoocenę, pozytywną koncepcję siebie i potencjał wyboru dla siebie, które kultury akcentować w przyszłości.
- Osoby z kryzysem tożsamości doświadczają braku korzeni lub przemieszczenia między dwiema kulturami. Może tu wystąpić poczucie utraty tożsamości dziedzictwa oraz utrudnienie penetracji barier, aby wejść do społeczności lokalnej. Efektem będzie poczucie braku korzeni, zamieszanie tożsamości, nieodczuwanie ani jednej tożsamości etnicznej, ani drugiej. Może to prowadzić do poczucia beznadziejności i ambiwalentności kulturowej egzystencji lub poczucia zagubienia w pustkowiu kulturowym.
Baker zaznacza jednak bardzo ważną rzecz:
„To nie sam język powoduje kryzys tożsamości. To raczej warunki społeczne i polityczne związane z rozwojem dwujęzyczności. Takie warunki mają charakter gospodarczy, ucisku politycznego, rasizmu, wykluczenia społecznego, dyskryminacji, wrogości i bezsilności.” (s.78-79)
Co robić?
Już wiemy, że prestiż języka polskiego oraz problemy z określeniem tożsamości mogą, choć nie muszą stać za zachowaniem córki Magdaleny. Wstyd jest tematem, który siedzi w nas wszystkich naprawdę głęboko i wiąże się z naszym wychowaniem, relacjami z bliskimi oraz z poczuciem własnej wartości. Magdaleno, postaraj się zatem mocno zastanowić nad tematem i w celu wyjaśnienia problemu zajrzeć także w głąb siebie. W kolejnej części naszego cyklu podamy Tobie i innym rodzicom w podobnej sytuacji sugestie, co robić, aby pomóc dziecku dwujęzycznemu, które odrzuca nasz język.
A już teraz dowiesz się, czego nie robić (choć wiemy z własnego doświadczenia, że pokusa na pewno jest):
Nie zaprzestawaj mówienia do córki po polsku i doświadczania radości z posługiwania się językiem ojczystym.
Przestawienie się na angielski nie rozwiąże problemu, a może go nawet pogłębić.
Colin Baker przestrzega rodziców dzieci dwujęzycznych przed porzucaniem języka ojczystego:
Zaprzeczyć istnieniu twojego pierwszego języka jest zaprzeczeniem istnienia siebie, swojej przeszłości, historii, rodziny i tradycji. Będziesz chciał nauczyć się języka kraju, do którego migrowałeś. Masz nadzieję komunikować się w języku większości z sąsiadami, sklepikarzami, nauczycielami i innymi osobami ze społeczności. Zazwyczaj też chcesz, aby twoje dzieci biegle władały językiem większości kraju. Może to nastąpić w lokalnym przedszkolu lub gdy dzieci rozpoczną naukę w szkole podstawowej. Zachowanie języka ojczystego w sobie i dzieciach oznacza zachowanie ich zakorzenienia w przeszłości, utrzymanie wartości i przekonań, postaw i kultury, które są bliskie tobie i twojej rodzinie. Ucząc dziecko języka ojczystego, przekazujesz coś o sobie, swoim dziedzictwie i rodzinie. Daj swojemu dziecku więcej nie mniej, dwa języki i dwie kultury, a nie tylko jedną. (s.96)
Pozdrawiamy serdecznie i życzymy owocnych przemyśleń dotyczących możliwych przyczyn odrzucenia języka u dzieci dwujęzycznych. W następnej części więcej porad 🙂
Aneta Nott-Bower i Magda Szczepaniak
Jeżeli wśród Waszych znajomych są rodzice, którym nasze rady mogą być pomocne, podzielcie się z nimi tym artykułem 🙂
Poniższe kursy mogą być dla Was dodatkowym wsparciem – ZAPRASZAMY!
Wsparcie w dwujęzycznym wychowaniu
- Zajęcia online dla dzieci dwujęzycznych rozwijające komunikację w języku polskim i kształtujące polską wymowę
- Kurs online dla rodziców, nauczycieli i logopedów dzieci dwujęzycznych „Dwujęzyczność łączy i daje moc”
- Konsultacje indywidualne online dla rodzin dwu- lub wielojęzycznych „Bilingual Family”, podczas których konstruujemy plan działania mający na celu wzmocnienie kompetencji bilingwalnej u dziecka lub aktywację języka polskiego. Plan ten jest wysoce praktyczny i opiera się na kształtowaniu odpowiedniej postawy rodziców, wprowadzeniu zmian w codziennym funkcjonowaniu rodziny oraz odpowiednio ukierunkowanych zabaw.
- W przygotowaniu jest kurs online pod roboczym tytułem „Wymowa polska dla dzieci dwujęzycznych”. Premiera nowego kursu już wkrótce!
Nauka języka polskiego dla dorosłych www.magdaszczepaniak.com
- „Polish at home” – Kurs języka polskiego dla początkujących (online), przygotowany specjalnie dla rodziców, którzy chcą nauczyć się czytać i mówić po polsku do swoich dzieci, a przez to dodatkowo wspierać ich dwujęzyczność. Program kursu pokrywa się z domową rutyną, z charakterystycznymi sytuacjami z życia rodziny, a każdy moduł zawiera praktyczne sformułowania i ćwiczenia dotyczące poszczególnych czynności, jak przygotowywanie i jedzenie posiłków, sprzątanie, sport, zabawa, czy czytanie.
