Nauka czytania i pisania u dzieci dwujęzycznych

Nauka czytania i pisania nie jest celem samym w sobie

Pomiędzy mówieniem a czytaniem i pisaniem w danym języku istnieje ścisły związek. Umiejętności posługiwania się językiem w mowie i w piśmie wzajemnie się wspomagają, czyli, im lepiej dziecko mówi, tym lepiej czyta i pisze, a pisanie i czytanie w tym języku wtórnie wzbogaca język mówiony. W pracy z moimi dziećmi oraz z uczniami wykorzystuję zabawę literami i tekstami w celu podniesienia ich ogólnej sprawności językowej, jak np. utrwalenia nowych konstrukcji gramatycznych, wzbogacenia słownictwa czy doskonalenia wymowy. Nauka czytania i pisania w sposób naturalny koncentruje naszą uwagę na języku i go rozwija.

Skupiam się na temacie szeroko ujętej dwujęzycznej komunikacji, w co włączam metody nauki czytania i pisania, które poznałam na studiach w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i na Uniwersytecie Śląskim. Wieloletnia praktyka pracy z dziećmi dwujęzycznymi pomogła mi wypracować własne metody uwzględniające specyfikę tego zjawiska.
Nauka czytania i pisania

W nauczaniu czytania i pisania po polsku u dzieci dwujęzycznych kluczowe są dla mnie dwie zasady:

  1. czytanie i pisanie to komunikacja i stawiajmy sobie na celu jej skuteczność, czyli to, żeby uczeń rozumiał, co czyta i żeby potrafił wyrazić się w formie pisanej
  2. dążmy do osiągnięcia skutecznego czytania i pisania po polsku przy zminimalizowanym wysiłku, aby nie zniechęcić ucznia i jego rodziców

Jak możemy powyższe cele osiągnąć? Tu w większości przypadków (gdy systemy pisma w obu językach są podobne) mamy do dyspozycji dwa narzędzia:

  1. podążanie za metodą wprowadzania alfabetu obowiązującą w kraju naszego pobytu – wtedy dziecko stosuje te same strategie przy czytaniu i pisaniu w obu językach
  2. stosowanie kroju liter obowiązującego w danym kraju z dodaniem ogonków, kropek czy kresek charakterystycznych dla polskich liter i początkowo rezygnacja z łączenia liter

Dlatego, gdy otrzymuję od polskich rodziców z różnych krajów pytania typu:

Jak uczyć czytania i pisania w języku polskim?

odpowiadam: Nie zważajcie na to, jaka metoda jest obecnie modna, ale sprawdźcie, jak uczy się czytania i pisania w Waszych lokalnych szkołach i zastosujcie podobną metodę w języku polskim z luźnym podejściem do polskiej kaligrafii.

Metody nauki czytania i pisania

Podczas studiów miałam możliwość zapoznać się w teorii i praktyce z nauką czytania i pisania metodą analityczno-syntetyczną i według niej uczę moje dzieci i uczniów. Największą zaletą tej metody jest to, że bardzo podobne metody stosuje się w brytyjskich szkołach, a więc umiejętność syntezy i analizy głoskowej zdobyta w domu w języku polskim procentuje w szkole na lekcjach nauki pisania i czytania po angielsku i odwrotnie. Dzieci tak samo „ślizgają” się po literach czytając polski jak i angielski tekst. W większości brytyjskich szkół nauka czytania i pisania w języku angielskim odbywa się metodą synthetic phonics, w której litery są nazywane dźwiękiem, który reprezentują, czyli tak samo, jak to robimy w języku polskim, głoskując. Ważna uwaga: nie jest to do końca możliwe, ale starajmy się wymawiać samą głoskę, czyli k, p, t bez dźwięków dodatkowych (np. „ka” lub „ky”). Większość liter, a szczególnie spółgłosek będzie się wymawiana w różnych językach podobnie, np. b, d, s. W przypadku liter, które w obu językach czyta się inaczej, po prostu przypominam, że np. to angielskie c, czyli k, a to polskie c, czyli c. W kolejnych etapach nauki czytania w dwóch językach litery pojawiają się w kontekście, czyli w wyrazie, zdaniu w konkretnym języku, co samo przypomina, jak daną literę, czyli znak graficzny interpretować. W dwujęzyczności mieszanie jest zjawiskiem naturalnym i pewien jego stopień może zawsze występować, ale maleje on z wiekiem i rosnącą automatyzacją czytania.
Oto przykład fonemowego wprowadzania angielskiego alfabetu bez tradycyjnego ej, bi, si (nazwy liter a, b, c) KLIKNIJ TU
Analogicznie pracuję w języku polskim z wykorzystaniem alfabetu zintegrowanego.

W nauce pisania od początku, pozwalam dzieciom kreślić litery z wykorzystaniem większościowych wzorów (tych stosowanych przez regularną szkołę np. angielską). W Wielkiej Brytanii są one znacznie uproszczone w porównaniu do kaligraficznej pisowni stosowanej w polskich szkołach. Polskie litery powstają tu przez dodanie do angielskich liter kropek, kresek lub ogonków. Dzięki temu moja córka już czytająca i pisząca po polsku w momencie pójścia do angielskiej szkoły nie musiała się przestawiać na angielskie wzory liter. Ponadto, podążając za edukacją w szkole regularnej, nie wymagałam początkowo łączenia liter, które córka opanowała dopiero w wieku 6 lat (pisała oddzielnymi literami znacznie wcześniej). Oto próbka jej pisma w wieku lat 8:
A to próbka mojego syna (lat 5) wciąż na początku swojej drogi:

Pomoce w nauce czytania i pisania

Przygotowując lekcje wykorzystuję głównie następujące pomoce: Klocki LOGO, autorski alfabet zintegrowany oraz historyjki obrazkowe (od 2-elementowych aż po 6-elementowe).
 
Klocki LOGO świetnie nadają się do przeróżnych zabaw literkowych i językowych, a dzieci czas spędzony z klockami traktują jako przyjemność a nie obowiązek. Klocki LOGO szczególnie przydają się do wprowadzania i ćwiczenia użycia specyficznie polskich liter jak np. dwuznaki, które tu są przedstawione na jednym klocku, co jest logiczne, gdyż oznaczają jeden dźwięk. Poniżej mój synek bawi się klockami LOGO podczas lekcji wprowadzającej dwuznak „sz”:
Kolejna zabawa klockami:
„Elementarz” córka sama sobie wybrała w księgarni podczas któregoś z naszych pobytów w Polsce. Myślę, że to przepiękne ilustracje „sprzedały” jej tę książkę. To słodkie, że i ja i moje dzieci uczyłyśmy się czytać z tego samego, starego, poczciwego „Elementarza”. Zaznaczam, że „Elementarz” wykorzystuję tylko jako zbiór tekstów do głośnego czytania. Na ostatniej stronie znajduje się mapa Polski, o której dzieci lubią rozmawiać na każdej lekcji.
Córka już dawno „przerobiła” całą tę książkę, a syn na tym filmie jest na początku. Czyż nie dobrze mu idzie jak na czterolatka? Pękam z dumy 🙂
Nawet dziecko z wysokim poziomem znajomości obu swoich języków, z wysokim stopniem rozdzielenia ich, z wysokim poziomem świadomości metajęzykowej i z wysokim poziomem świadomości bycia dwujęzycznym, może w początkowych etapach nauki czytania odczytywać teksty w jednym języku, jakby czytało w drugim.
To znaczy, na przykładzie moich dzieci: polskie zdanie „Cyrk ma wysoki dach” może być odczytane: „Kyrk ma wysoky dacz”. Oczywiście w zależności od tego, który język jest dominujący, angielskie zdania mogą być również odczytywane jak polskie. Odczytany w ten sposób tekst nie ma sensu i może to szybko zniechęcić dziecko od czytania w ogóle. Ale jest na to rada. Jest to porównywanie liter pochodzących z obu języków i dźwięków, jakie im odpowiadają, przy pomocy alfabetu zintegrowanego.
Na zajęciach wykonujemy wiele ćwiczeń polegających na kontrastowaniu polskich i angielskich liter i głosek. Ponieważ dziecko dwujęzyczne jest już przyzwyczajone do posiadania dwóch słów dla oznaczenia jednego desygnatu, naturalnie zrozumie, że niektórym literom przyporządkowane są inne dźwięki w zależności od języka, w którym czytamy. I tak widząc literę „c” ćwiczymy, że po angielsku czytamy ją jako „k”, a po polsku jako „c”. W trakcie czytania tylko przypominam uczniowi, że będzie to „polska literka” i to już zwykle zapobiega występowaniu błędów. Tego typu ćwiczenia pomagają również w prawidłowym pisaniu, lecz relacja jest tu odwrócona. Tłumaczę tu dziecku, że w zależności od języka ten sam dźwięk może być zapisany inaczej. Czyli, jak słyszy dźwięk „k”, a pisze po polsku, to zapisuje „k”, a jak pisze po angielsku, to zapisuje „c” lub „ck”. Inne litery często mylone to „i” (po pol. „i”, po ang. „y”) i „w” (po pol. „w”, po ang. „ł”). W polskich wypowiedziach pisemnych czasem uczniowie dwujęzyczni stosują angielskie „sh” zamiast „sz” itp. Natomiast, pisząc po angielsku, najczęściej nie zdarza im się używać polskich liter. Jest to jeden z dowodów na to, że język angielski dominuje i język polski wymaga dodatkowej stymulacji.
nauka słownictwa
Historyjki obrazkowe wykorzystuję do nauki pisania autorską METODĄ ODKRYWCY , która oferuje płynne przejście od narracji do pisania i czytania.

Zapraszam do wspólnej nauki na zajęciach „Piszę i czytam po polsku”

piszę i czytam po polsku

Więcej informacji o wspomaganiu nauki czytania i pisania u dzieci dwujęzycznych znajdziesz w artykułach:

Zapisz się na konsultację w Bilingual House
Zapoznałem/zapoznałam się z polityką prywatności i wyrażam zgodę na przechowywanie przesłanych przeze mnie informacji w celu umożliwienia odpowiedzi na moje zapytanie.
Zapoznałem/zapoznałam się i zgadzam się z Regulaminem.
Drogą mailową będziesz otrzymywać najnowsze informacje o ofertach i nowych produktach. W każdej chwili możesz zrezygnować z subskrypcji.
%d bloggers like this: