Dziecko dwujęzyczne odrzuca jeden ze swoich języków. Jak dać mu wsparcie?
Dziś kontynuacja tematu odrzucenia języka polskiego u dwujęzycznego dziecka. W poprzedniej części naszego cyklu „Podwójna moc doświadczeń dla dwujęzyczności” opisałyśmy możliwe przyczyny takiego zachowania, a dziś wsparcie i sposoby reagowania na odrzucenie jednego z języków w dwujęzyczności.
Nawet, jeżeli teraz Cię ten problem nie dotyczy i Twoje dziecko równie chętnie posługuje się oboma językami (gratulacje!), powinieneś przeczytać ten artykuł, żeby móc się przygotować na przyszłość. Odrzucenie jednego z języków może nastąpić np. w wieku nastoletnim i wtedy będziesz już wiedział, jak okazać dziecku wsparcie.
Przypomnijmy sobie list, który zainspirował ten post:
Magdalena, UK
Mam problem z córką (lat 6.5). Od jakiegoś czasu bardzo wstydzi się używać języka polskiego w szkole. Kiedy ją odprowadzam do szkoły prosi mnie, żebym nie mówiła do niej, nawet „papa” na pożegnanie. Nie chce, żebym chodziła do szkoły na „open trading morning”, bo czytam po angielsku „dziwnie”. Nie rozmawia ze mną w środkach transportu publicznego. Jednym słowem wstydzi się mówić po polsku. Rozmawiamy dużo na temat, dlaczego jest dwujęzyczna i dlaczego to taki skarb. Mówi świetnie po polsku i dobrze czyta, po angielsku również. Ma w klasie w większości dzieci angielskie i odnoszę wrażenie, że czuje się wycofana i gorsza. Bardzo mnie to martwi. Będę wdzięczna za radę co mogę jeszcze zrobić. Pozdrawiam
Magdaleno, już wiemy, że w sytuacji opisanej przez Ciebie nie chodzi o braki w kompetencji dwujęzycznej, ponieważ Twoja córka znakomicie mówi i czyta po polsku. Ma jednak opory do używania języka polskiego w miejscach publicznych. Ani nawet nie godzi się, żeby mama mówiła po angielsku – może ze względu na polski akcent? Mamy tu do czynienia z problemem odrzucenia języka polskiego, który mocno wiąże się z tematem prestiżu języka i tożsamości.
Magdaleno, jak każdy rodzic w takiej sytuacji martwisz się, że Twoje dziecko czuje się „gorsze i wycofane” z powodu swojej dwujęzyczności, a w rzeczywistości z powodu pochodzenia uwidaczniającego się przez język i akcent. Już wiesz z poprzedniego wpisu, żeby z tego powodu nie porzucać języka polskiego.
Przestawienie się na język otoczenia nie zniweluje problemu, a może go nawet utrwalić.
Już znasz możliwe powody zachowań córki i pewnie zadajesz sobie pytanie:
Jak dać dziecku wsparcie?
Aby najrzetelniej poradzić Magdalenie oraz Wam, sięgnęłyśmy do kilku uznanych w dwujęzycznym świecie źródeł. Znalazłyśmy tam sprawdzone sposoby reagowania na odrzucenie języka w dwujęzyczności.
1. Bądź czujny
Bogumiła Baumgartner w poradniku „Przeżyć dwujęzyczność” (2008) zwraca uwagę na to, że rodzicom nie wolno przegapić momentu, w którym dwujęzyczne dziecko odrzuci nasz język.
Podczas wychowywania dwujęzycznego często zdarza się, że dzieci zaczynają negować język rodziców lub język jednego z rodziców. Często od jakiegoś określonego momentu świadomie przestają formułować odpowiedzi na postawione pytania w wymaganym przez rodziców w języku. Swoją postawą dają do zrozumienia, że nie chcą mieć nic wspólnego z ich językiem. Tej chwili rodzice nie powinni przeoczyć ani tym bardziej zbagatelizować. Ważne jest, by szczególnie wtedy zainteresować się dzieckiem, okazać mu nasze zdziwienie i zmartwienie […] Rozmawiać z dzieckiem i próbować je zrozumieć […] (s.122)
2. Postaraj się zrozumieć
Baumgartner w tej samej książce nakłania rodziców, żeby w przypadku odrzucenia języka zamiast obwiniać siebie lub dziecko postarali się wczuć w sytuację młodego człowieka dorastającego w dwujęzycznym domu, ale w jednojęzycznej szkole.
W okresie buntu często może zdarzyć się, że dziecko częściowo lub nawet całkowicie odrzuci język ojczysty obojga rodziców. W rodzinach mieszanych najczęściej odsuwa słabszy język, czyli ten niebędący językiem otoczenia. Najczęściej dzieje się tak dlatego, że językiem tym nie posługują się koleżanki i koledzy. Dlatego też dziecko nie może się czuć w pełni zintegrowane z grupą przyjaciół, do której tak bardzo chciałoby należeć. Nie jest jej częścią, ponieważ mówi inaczej niż cała reszta. (s. 122-123)
Tego dysonansu nie jesteś w stanie zmienić – jest to po prostu druga (ciemna) strona dwujęzycznego życia. Możesz jednak jako kochający rodzic w rozmowie z dzieckiem, które odmawia mówienia po polsku, wykazać empatię i wyrozumiałość dla tego, co musi przeżywać. Daj mu wsparcie – niech nie czuje się samo z tym problemem.
3. Kształtuj wysoką samoocenę
Baker w książce “A Parents’ and Teachers’ Guide to Bilingualism – third edition” podkreśla potrzebę kształtowania wysokiej samooceny u dzieci dwujęzycznych, aby przeciwdziałać poczuciu bycia kimś gorszym z powodu swojego języka. Z potrzebą podnoszenia samooceny zgadzają się również Adam Beck i Bogumiła Baumgartner, których słowa można podsumować następująco:
Głębokie przekonanie, że nasze pochodzenie, język i kultura są ważne i satysfakcjonujące jest najlepszą bronią przeciwko trwałemu odrzuceniu języka polskiego.
Kształtowanie wysokiej samooceny w dwujęzyczności odbywa się na trzech płaszczyznach, o których szerzej w dalszej części artykułu:
- poznanie i zrozumienie osób jednojęzycznych
- uczestnictwo w społeczności językowej
- przekonanie o wartości języka polskiego
4. Rozmawiaj o jednojęzyczności (tak!)
Bogumiła Baumgartner w swoim przewodniku mobilizuje do zainteresowania się doświadczeniami naszego dziecka jako obcokrajowca.
Może się zdarzyć, że dziecko nie chce być postrzegane jako ktoś obcy, jako cudzoziemiec, dlatego też świadomie odrzuca wszystko, co się z tym kojarzy. Może kiedyś doszło do jakiegoś przykrego spotkania z drugą osobą, która nieprzychylnie wyraziła się o obcokrajowcach. Może taka krytyka bardzo zabolała i dziecko nie chcąc odczuwać dyskomfortu czy poczucia odrzucenia woli zaprzeczyć swoim korzeniom i przekreślić przeszłość. (s.123)
Magdaleno, też zachęcamy Cię do podjęcia rozmów z córką na te trudne tematy. Czy ktoś powiedział jej coś przykrego? Czy wykluczył ją z zabawy czy z rozmowy? Czy dawał jej znaczące spojrzenia? Czy może była świadkiem takich zachowań w stosunku do innych „wyróżniających” się osób? Nawet jeśli Twoja córka nie doświadczyła na własnej skórze złego traktowania na tle językowym, może go podświadomie oczekiwać. Dlatego może unikać mówienia po polsku i potrzebuje Twojego wsparcia.
Colin Baker w swoim poradniku (s. 94) proponuje przyjęcie postawy empatii i próbę zrozumienia odczuć osób jednojęzycznych stykających się z dwujęzycznością. Warto wspólnie porozmawiać o często spotykanych reakcjach osób jednojęzycznych i jednokulturowych na obce im języki i kultury:
- podświadoma zazdrość znajomości dodatkowego języka
- obawa przed wykluczeniem z rozmowy
- strach spowodowany spotkaniem kogoś innego od siebie
- poczucie, że ich język jest lepszy niż inne języki
- intuicyjne poczucie zagrożenia inną kulturą
Pomoże to dziecku w zrozumieniu rówieśników i wytłumaczeniu ich bardziej lub mniej widocznych negatywnych zachowań. Pozwoli podejść do tych zachowań mniej osobiście.
Twoje dwujęzyczne dziecko nie zna życia w jednym języku i w jednej kulturze, więc jak może rozumieć jednojęzyczność? Teraz wie, jak mogą czuć się jednojęzyczni rówieśnicy i rozumie, że ich negatywne postawy nie wynikają ze złośliwości, a z niewiedzy. Są spotykane wszędzie i nie wiążą się bezpośrednio z jej osobą ani z jej polskością. Aby u osób jednojęzycznych zmienić negatywne postawy w stosunku do dwujęzyczności, w większości przypadków wystarczy dać im poznać nasz język i kulturę. Poszukajcie sposobów na zapoznanie kolegów z klasy z językiem polskim i polską kulturą. Może poczęstujecie ich polskimi wypiekami?
5. Twórz polską sieć
Baker w obliczu odrzucenia jednego z języków w dwujęzyczności proponuje, żeby w dwujęzycznym wychowaniu stawiać na wysoką samoocenę, która powstaje dzięki uczestnictwu w społeczności językowej.
Ważne jest, aby osoby posługujące się językiem mniejszości miały wysoką samoocenę. Mniejszościowi mówcy mogą tworzyć spójną, pewną siebie sieć, która jest dumna z żywotności języka. (s.94)
Sieci te mogą być geograficznie bliskie, jak np. polskie szkoły sobotnie czy polskie kościoły na obczyźnie. W innych przypadkach społeczność językowa może komunikować się telefonicznie lub za pomocą komunikatorów internetowych. Szczególnie rozmowy wideo dają poczucie bliskości językowej, kulturowej i emocjonalnej. Geograficzna izolacja rodzi potrzebę kreatywnego pokonywania odległości, co dzięki nowoczesnym technologiom staje się coraz łatwiejsze. Magdaleno, poszukajcie polskich społeczności językowych w swojej bliższej i dalszej okolicy. W jedności siła!
6. Zaszczep wartość w języku mniejszości
Bogumiła Baumgartner w swoim vademecum przestrzega przed porzucaniem języka przodków oraz namawia do wzmacniania poczucia własnej wartości płynącego ze znajomości dwóch języków i dwóch kultur.
W sytuacjach, gdy dzieci świadomie nie chcą mówić językiem rodziców, wstydzą się go lub jest im niezręcznie się nim posługiwać, bardzo ważne jest, by rodzice nie tracili cierpliwości i nadal z pełną konsekwencją zwracali się do nich w języku rodzimym. By nieustannie i skutecznie wzbudzali i rozwijali w nich poczucie własnej wartości. (s.126)
Rodzice pragnący, by ich dzieci były dwujęzyczne, powinni im tłumaczyć, że dodatkowy język dla psychiki nie jest żadnym obciążeniem ani czymś, czego trzeba się wstydzić. Znajomość drugiego języka jest cenną wartością w rozwoju każdego człowieka. Jest skarbem w życiu, który pomaga zrozumieć ludzi innych narodów – ich kulturę i mentalność, sposób myślenia i zachowania. Pozwala czuć się swobodnie w kraju, w którym ludzie się nim porozumiewają. (s.127)
Adam Beck w książce „Maximize Your Child’s Bilingual Ability” (2016) jako rodzic i edukator kształtujący dwujęzyczność amerykańsko-japońską i autor strony Bilingual Monkeys również lansuje wartość języka mniejszości:
Pozytywne nastawienie do języka naturalnie napędza jego wzrost. Regularnie mówiąc o wartości języka mniejszości, powołując się na to, jak dwujęzyczna zdolność dziecka może przynieść korzyści jego przyszłości, może być jednym z ważnych czynników sprzyjających pozytywnemu nastawieniu, które chcemy pielęgnować. (s.245)
7. Postaw na poczucie humoru
Dzieci i młodzież nie trawią powagi i podniosłego tonu. Czasem warto okazać im wsparcie przez spojrzenie z przymrużeniem oka na temat języka polskiego. Jest to przecież nasz kochany język!
Język polski jest pomidorek!
Powiedzenie to podbija niedawno media społecznościowe i wchodzi do języka wielu internautów. Co oznaczają słowa o pomidorku? Same pozytywy! Wszystko zaczęło się od wpisu Tomáša Jeřábka.
Polski język jest pomidorek #czeski #Memes pic.twitter.com/l0CUEb6JbJ
— Kinga Urbańska (@urbanska_kinga) April 13, 2019
Teraz posty lub hasztagi z różnymi mutacjami zdania „język polski jest pomidorek” w sieci są używane, by ujawnić swój zachwyt lub pochwałę. Tomáš Jeřábek to Czech, który bardzo lubi swoich polskich sąsiadów i postanowił dać temu wyraz. Napisał więc kilka jakże miłych słów łamaną polszczyzną. Internauci poczęli pytać, o co chodzi z tym pomidorkiem. Tomáš na to (pisownia oryginalna):
Pomidorek oznacza milosc i kochanie, ludzkoszc i przyjazn. Kazdy ma w svoich sercach maly, slodki pomidorek.*
Dziękujemy, Tomáš. Pomagasz nam w dwujęzycznym wychowaniu 😉 Ty też jesteś pomidorek!
*za Radiem Eska
Magdaleno, trzymamy kciuki za powodzenie Waszych rozmów na temat odrzucenia języka polskiego. Mamy nadzieję, że humor pomógł Wam potraktować język polski jako coś ciepłego i bliskiego sercu. Dzięki podjęciu tematu pokażesz córce, że z jednej strony ją rozumiesz i dajesz jej wsparcie, a z drugiej strony nie poddajesz się z dwujęzycznością. Mówienie po polsku do dziecka to też Twoje prawo. Jeżeli tymczasowo córka woli odpowiadać Ci w języku otoczenia, przynajmniej podtrzymasz rozumienie języka polskiego, aby łatwiej było do niego wrócić. Jesteśmy pewne, że sytuacja okaże się przejściowa i wkrótce znów będziecie całą rodziną czerpać radość z dwujęzyczności 🙂
Aneta Nott-Bower i Magda Szczepaniak
Jeżeli wśród Waszych znajomych są rodzice, którym nasze rady mogą być pomocne, podzielcie się z nimi tym artykułem 🙂
Poniższe kursy mogą być dla Was dodatkowym wsparciem – ZAPRASZAMY!
Wsparcie w dwujęzycznym wychowaniu
- Zajęcia online dla dzieci dwujęzycznych rozwijające komunikację w języku polskim i kształtujące polską wymowę
- Kurs online dla rodziców, nauczycieli i logopedów dzieci dwujęzycznych „Dwujęzyczność łączy i daje moc”
- Konsultacje indywidualne online dla rodzin dwu- lub wielojęzycznych „Bilingual Family”, podczas których konstruujemy plan działania mający na celu wzmocnienie kompetencji bilingwalnej u dziecka lub aktywację języka polskiego. Plan ten jest wysoce praktyczny i opiera się na kształtowaniu odpowiedniej postawy rodziców, wprowadzeniu zmian w codziennym funkcjonowaniu rodziny oraz odpowiednio ukierunkowanych zabaw.
- W przygotowaniu jest kurs online pod roboczym tytułem „Wymowa polska dla dzieci dwujęzycznych”. Premiera nowego kursu już wkrótce!
Nauka języka polskiego dla dorosłych www.magdaszczepaniak.com
- „Polish at home” – Kurs języka polskiego dla początkujących (online), przygotowany specjalnie dla rodziców, którzy chcą nauczyć się czytać i mówić po polsku do swoich dzieci, a przez to dodatkowo wspierać ich dwujęzyczność. Program kursu pokrywa się z domową rutyną, z charakterystycznymi sytuacjami z życia rodziny, a każdy moduł zawiera praktyczne sformułowania i ćwiczenia dotyczące poszczególnych czynności, jak przygotowywanie i jedzenie posiłków, sprzątanie, sport, zabawa, czy czytanie.
